Qirg'iz Respublikasi va O'zbekiston
Jahon chempionati saralashida Qirg'iz Respublikasi va O'zbekiston terma jamoalari ilk bor rasmiy maqomda to'qnash kelishdi. Qirg'iz Respublikasi kuchli qarshilik ko'rsatdi. O'zbekistonliklarga bu raqib bilan kurashish qiyin kechdi. Bu ikki raqib o'rtasida qandaydir o'xshashliklar topish mumkinmi?
Avvalo, o'zbek xalqini shunday ulug' voqea – terma jamoaning jahon chempionatiga yo'l olgani bilan tabriklayman. Men uchun qadrli bo'lgan jamoa va mamlakat uchun juda xursandman. Jahon chempionatida muxlislik qilib, terma jamoani qo'llab-quvvatlaymiz.
Tan olish kerak, Qirg'iz Respublikasi terma jamoasi juda muvaffaqiyatli chiqish qildi. Munosib miqdorda ochko to'pladi. Ochkolar soni bundan ko'proq ham, kamroq ham bo'lishi mumkin edi. Lekin umuman olganda natija juda yaxshi. Ammo jamoani guruhning dastlabki favoriti hisoblangan O'zbekiston terma jamoasi bilan taqqoslashga jurat etolmayman, chunki Qirg'iz Respublikasi autsayderlardan biri deb qaralgan edi. Baribir, jamoalar hozircha turli darajaga ega, guruhdagi yakuniy holatda esa, xuddi bashorat qilinganidek, hamma o'z joyini topdi. O'zbekiston va Eron to'g'ridan-to'g'ri jahon chempionatiga yo'l oldi, BAA bilan Qatar to'rtinchi saralash bosqichiga chiqdi, Qirg'iz Respublikasi va KXDR esa olqishlar va Osiyo kubogi yo'llanmasi bilan kifoyalandi va shundan taskin topdi.
Bunday bashoratlar nimaga asoslangan?
Ctatistika mavjud. Agar yoshlar darajasida jamoalar o'zini ko'rsata olmasa, sovrinlarni qo'lga kirita olmasa, kattalar darajasida ham yirik turnirlarda muvaffaqiyatga erishish imkoniyati juda past bo'ladi. Masalan, O'zbekistonning turli yoshdagi terma jamoalari faqat so'nggi o'n yil ichida uchta Osiyo Kubogini qo'lga kiritdi, o'smirlar jahon chempionatlari va Olimpiya o'yinlariga yo'llanma oldi. Natijada biz Osiyo futbolining etakchilaridan biri sifatida tan olingan milliy jamoani ko'ryapmiz. Qirg'iz Respublikasi hozircha yoshlar darajasida bunday yutuqlar bilan maqtana olmaydi.
Qatar terma jamoasi-chi? Ular ikki marta Osiyo Kubogini qo'lga kiritgan, JCHda ishtirok etgan, balki 2026 yilgi mundialda ham qatnashishi mumkin, ammo yoshlar darajasida sovrinlarni qo'lga kirita olmagan.
Ha, Qatar yoshlar terma jamoasi hech qachon Osiyo Kubogini qo'lga kiritmagani bor gan. Ammo faqat sovrinlar haqida emas, balki ko'p yillik yutuqlarni ham o'z ichiga olgan statistika to'g'risida gapiryapman. 90 yillarni aytmasam ham, 2018 yilda Qatar terma jamoalari U-20 va U-23 Osiyo kuboklarining yarim finaligacha etib borgan. Keyin esa, bu o'yinchilar katta yoshdagilar orasida ikki marta qita sovrini qo'lga kiritishgan. Aynan Qatar statistika ishlashining eng yorqin misolidir. Qirg'iz Respublikasi terma jamoalari esa, afsuski, hozircha bundan ancha yiroqda. Shuning uchun barchasi qonuniyatga asoslangan.
Nima qilish kerak?
O'zbekiston – tizimli tayyorgarlik qanday natija berishining yaqqol namunasidir. Yaqinda Ravshan Ermatov ishtirokidagi bir videorolikka ko'zim tushib qoldi. Unga "To'g'ri odamlar o'z o'rnida" degan izoh berilgandi. Bundan aniqroq tarif bo'lishi qiyin. Bunday yondashuv mutaxassislarga ishlash va futbolni rivojlantirish imkonini beradi. Qirg'iz Respublikasi ham shundan o'rnak olishi va qo'shnilari bosib o'tgan yo'ldan borishi kerak. Yoki Janubiy Koreya, Yaponiya yoxud Germaniyadan ibrat olsa ham bo'ladi. Kimdan bo'lishi ahamiyatsiz. Shunchaki boshqalar qilgan ishni takrorlash kerak, chunki bu o'z natijasini bergan. Bu mamlakatlarga murabbiylar, amaldorlarni tajriba orttirish uchun yuborish lozim. Sarmoya kiritish zarur.
Ermatov haqida ko'p maqtovlar eshityapman. Ortiqcha etibor emasmikin? Ilgari ham O'zbekiston terma jamoalari yoshlar darajasida muvaffaqiyatli qatnashgan, hatto Osiyo o'yinlarida ham g'olib bo'lishgan. Aytgancha, hozircha bu kubok O'zbekiston terma jamoasining yagona sovrini hisoblanadi.
Hech qanday holatda ham hech narsani inkor etib bo'lmaydi. Gap shundaki, ko'p yillar davomida bir necha avlod ushbu muvaffaqiyatga – jahon chempionati yo'llanmasiga o'z hissasini qo'shgan. Bu uzoq, mashaqqatli va aniq yo'naltirilgan mehnat natijasi. Futbol sohasidagi tajriba va yutuqlarni saqlash va avloddan-avlodga uzatish imkoni bo'ldi, ular tobora boyib bordi. Bu infratuzilma, tajriba, g'alaba ishtiyoqi va vatanparvarlik tuyg'usi bo'lsin. Hozir biz 30-40 yillik jarayonning malum bir cho'qqisini kuzatmoqdamiz. Ermatov esa ana shu vaqt zanjirining muhim bog'lovchi halqalaridan biri. U hakam sifatida ham, hozirgi lavozimida ham o'zbek futboli rivojiga ulkan hissa qo'shgan va qo'shmoqda. Buni inkor etib bo'lmaydi.
Yani futbol avloddan-avlodga o'tadimi?
Shubhasiz. Server Jeparov ikki marta Osiyoning eng yaxshi futbolchisi bo'lgan, Maksim Shackix Kievning "Dinamo"sida Lobanovskiy qo'l ostida o'ynagan, Mirjalol Qosimov "Alaniya" safida Moskva "Spartak"ini oltin medaldan mahrum qilgan, Timur Kapadze esa Qozog'iston va O'zbekiston chempionatlarining yulduzi bo'lgan. Aynan shu insonlar bugun o'z bilimlarini yosh o'zbek futbolchilariga ulashmoqda. Buni avlodlar vorisligi deb atamasdan, yana qanday atash mumkin? Hatto to'g'ridan-to'g'ri manoda ham aytish mumkin. Abduqodir Husanov hozir jahonda eng taniqli o'zbek futbolchisi bo'lsa kerak. U – o'z vaqtida O'zbekistonda yaxshigina kareraga ega bo'lgan Hikmat Hoshimovning o'g'li. Hoshimov Abduqodirni tarbiyalash va tayyorlashga butun qalbi va tajribasini baxshida etdi. Natijasini ko'rib turibmiz.
Demak, chet ellik mutaxassislarni taklif qilishning hojati yo'q ekan-da?
Mamlakat terma jamoasiga, shubhasiz, yo'q. Masalan, Temur Kapadzeni olaylik. U turli yoshdagi terma jamoalar bilan juda yaxshi ishlamoqda. Ravshan Haydarov haqida ham xuddi shunday deyish mumkin. Ular ajoyib mutaxassislar. Lekin klub futboli, baribir, biroz boshqacha. Agar terma jamoada ishlash, aytish mumkinki, davlat amaldori vazifasi bo'lsa, klubda bu bevosita biznes loyihada qatnashish, futbolchilarni tayyorlash demakdir. Mana shu o'rinda yangilik olib kiradigan chet ellik murabbiylarning tajribasi asqotadi.
Biroq siz Qirg'iz Respublikasi terma jamoasida ko'p yillar ishlagansiz-ku?
Avvalo shuni aytish kerakki, meni chet ellik deb atash qiyin. Terma jamoani boshqarishdan oldin Qirg'iz Respublikasida besh yil yashaganman. Xuddi shunday, Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlarida ham o'zimni chet ellik deb hisoblay olmayman. Umrimning ko'p qismi shu mintaqada o'tgan, bu erda yuzlab do'stlarim va tanishlarim bor. Lekin nima nazarda tutayotganingizni tushunib turibman. Haqiqatan ham, aynan Qirg'iz Respublikasida kadrlar etishmovchiligi mavjud. Ayniqsa, o'n yil oldin shunday edi. Vaziyat yaxshilanayotgan bo'lsa-da, baribir muammolar mavjud. Mahalliy mutaxassislarga deyarli talab yo'q. Ayni paytda o'zbekistonlik murabbiylar ko'plab mamlakatlarda, jumladan Qirg'iz Respublikasida ham ishlashmoqda. Tojikistonlik va turkmanistonlik mutaxassislar ham xuddi shunday. Ammo Qirg'iz Respublikasida hozircha ahvol shunday.
Bu nima bilan bog'liq?
Avvalo, infratuzilma masalasi. Bunyodkorlik endigina boshlandi. Bu juda katta yutuq. Ilgari ishlaydigan joy yo'q edi. Shuningdek, past ish haqi tufayli bolalar murabbiyi bo'lishni istaganlar ham kam edi. Odamlar oilasini boqish uchun bir nechta ishda ishlashga majbur bo'lardi. Tabiiy ravishda, bolalar murabbiylari etishmasligi sababli kattalar murabbiylari ham kam, chunki o'qish, etarli daromad keltirmaydigan ishga ko'proq vaqt ajratish kerak. Qozog'iston va O'zbekistonda vaziyat boshqacha. Shu bilan birga, Qirg'iz Respublikasida salohiyat juda katta, ommaviy futbol alo darajada rivojlangan, professional futbol esa hali ham zaif.
O'zbekistonda vaziyat boshqacha deyapsiz. Siz bu mamlakatdagi bolalar murabbiylari bilan aloqadasizmi?
Albatta. Ko'pchilik bilan do'stman, muloqot qilaman. Ular haqiqiy mutaxassislar. Jumladan, Jeparov bolalar bilan ishlagan, Kapadze esa, masalan, yoshlar terma jamoalari va "Olimpik"ka murabbiylik qilgan. Men ularning qulaylik darajasini ko'rib turibman va ular hamda hamkasblari ishlayotgan sharoitlardan xabardorman.
Kapadze va terma jamoa haqida
Kapadze jahon chempionatiga Katanec qoldirgan "meros"dan foydalanib etib borgani haqida gap-so'zlar yuribdi. Bu qanchalik to'g'ri baho ekan?
"Yaxshilikdan yaxshilik qidirilmaydi" degan maqol bor. Allaqachon sozlangan mexanizmda, ayniqsa marra chizig'ida nimanidir o'zgartirishning nima keragi bor? Bu vaziyatda "Katanecning chamadonini" muhokama qilish shunchaki noprofessional va bemanilikdir. Hech bir malakali mutaxassis, hatto eng yuqori darajadagilar ham, hammasi yaxshi yo'lga qo'yilgan jamoada tarkib yoki strategiyani o'zgartirmaydi. Bu shaxsiy ambiciyalardan boshqa hech narsa bilan oqlanmaydigan juda katta xavf-xatardir. Kapadze professional va jamoaga zarar etkazmaslik uchun etarli darajada vatanparvardir. Ishonchim komilki, agar u saralash boshlangunicha terma jamoani qabul qilganida, uni mustaqil ravishda jahon chempionatiga olib chiqqan bo'lardi. Bundan tashqari, Timur Tohirovichda jahon chempionatiga qadar terma jamoaga o'z futbol qarashlarini singdirish uchun etarlicha vaqt bo'ladi.
Yani o'zgarishlar kutish kerakmi?
Albatta. U doimo jamoani rivojlantirishning yangi usullarini qidirib turadi, bu mamuriy yo'nalishda ham, taktik jihatdan ham bo'lishi mumkin. Ammo men global o'zgarishlarni kutmayapman, lekin ayrim tuzatishlar, yangiliklar albatta bo'ladi. Axir, jahon chempionatida raqiblarni nimadir bilan hayratda qoldirish kerak-ku.
Kapadzening o'yinchilar tanlovi sizga qanday tuyulyapti?
Ajoyib. Ammo shuni takidlashni istardimki, pragmatik futbol, shubhasiz, natija beradi, biroq jamoada juda ko'p ijodkor hujumchi o'yinchilar bor, ularni maydonda ko'rishni xohlardim. Katanec pragmatik futbolni targ'ib qilardi. Himoyachilarning qisqa paslari, markazga keskin uzatmalar kamdan-kam uchraydi. Masharipov yoki Shomurodov oldinda biror narsa o'ylab topishiga umid qilinadi. Ammo bu murabbiyning qarori edi va u o'z natijasini berdi. Kapadze o'zgarishlar kiritishiga deyarli shubham yo'q. Bu zarur.
Shomurodovni tilga oldingiz. Sizningcha, terma jamoada Eldordan boshqa hujumchi ko'rinmayaptimi?
Bunday tuzilishga ega bo'lgan futbolchi, yani baquvvat, baland bo'yli, ham pastki, ham yuqori qavatda birdek yaxshi o'ynaydigan hujumchi haqiqatan ham yo'q. Ammo terma jamoada o'yin uslubini o'zgartirib, ko'proq qisqa va o'rta uzatmalardan foydalanilsa, O'zbekistonda bunday taktika uchun hujumchilar albatta topiladi. Biroq Shomurodov yaxshi o'ynayotgan ekan, uni almashtirish kerakmi? Unga boshqa taktik va funkcional vazifalar berish boshqa masala. Axir u juda foydali futbolchi, lekin menimcha, o'yin uning atrofida qurilmayapti. Hozir shunchaki to'pni oldinga uzatishadi, go'yo "o'zing biror narsa o'ylab top" degandek. Ko'pi bilan ikki-uch nafar o'yinchi uni qo'llab-quvvatlaydi. Agar asta-sekin hujum uyushtirilsa, qanotlar ochilsa, yarim qanotlardan foydalanilsa, tez yugurib chiqishlar bo'lsa va Eldor to'pni ushlab turish va pressingda emas, balki faqat hujumni yakunlashga etibor qaratsa, u ancha samaraliroq bo'lardi. Menimcha, uning salohiyatidan to'liq foydalanilmayapti.
O'zbekiston terma jamoasida jahon chempionati uchun yangi futbolchilar paydo bo'lishi mumkinmi?
Bunday futbolchilardan bir-ikkitasi albatta paydo bo'lishiga ishonchim komil.
Biroq ular jahon chempionati saralashida qatnashgan o'yinchilardan birini tarkibdan siqib chiqarishi kerak bo'ladi. Bazan murabbiylar hech kimni xafa qilishni istamaydigan holatlar ham uchraydi.
Shunday vaziyat bor, ammo baribir jahon chempionati alohida turnir, ayniqsa birinchi marta ishtirok etish bo'lsa. Shuning uchun yangi futbolchilar baribir paydo bo'ladi deb o'ylayman, bundan tashqari, biz tanish futbolchilarni yangi qirralarini ham ko'ramiz. Kapadze yangicha ko'rinishda namoyon bo'ladi.
Klublar haqida
Qirg'iz Respublikasi klublarida 30 ga yaqin o'zbekistonlik futbolchi o'ynamoqda. Bazilari yaxshi darajada, terma jamoada o'ynash tajribasiga ega. Ular mahalliy o'yinchilardan qanchalik ajralib turadi?
Hech kimni xafa qilmay yoki ajratmay gapirardim. Har qanday mamlakatda turli xil futbolchilar bor. Ammo bugungi kunda O'zbekiston chempionatining darajasi ancha yuqori. Albatta, ko'pchilik o'zbek futbolchilari futbol bilimi va tafakkuri bilan ajralib turadi. Hammasi deb bo'lmasa-da, ajralib turadigan o'zbekistonlik legionerlar bor. Ayni paytda, bu o'yinchilar kuchli raqobat tufayli o'z chempionatlarida o'rin topolmaganini tushunamiz. Bu esa liga sifatining ko'rsatkichidan dalolat beradi.
Demak, o'zbek va qirg'iz futbolchilarining tayyorgarligidagi farq siz uchun ayon-ku, shundaymi?
Bu g'alati savol. Siz uchun shunday emasmi? Kimdir jahon chempionatida o'ynaydi, kimdir yo'q.
Shunga qaramay, o'tgan mavsumda ikki Qirg'iz Respublika vakili o'zbek klublarida o'ynagan edi. Hozir bittasi ham yo'q.
Qirg'iz Respublikasi chempionatiga ham qirg'iz futbolchilar etishmayapti. Chet elga chiqish haqida gapirmasa ham bo'ladi. Shu sababli legionerlar limitiga o'zgartirish kiritildi. Hozir Qirg'iz Respublikasi chempionati o'yinlarida bir vaqtning o'zida 8 nafar chet ellik futbolchi maydonga tushishi mumkin. Qirg'iz Respublikasi, baribir, aholisi ko'p bo'lmagan mamlakat. Bu erda O'zbekistonga nisbatan futbol bilan shug'ullanuvchilar soni kam. Bundan tashqari, bu yildan jamoalar soni ham ko'paydi. Shuning uchun Qirg'iz Respublikasiliklarga sabr qilib, hukumatning bugungi harakatlari o'z natijasini berishini va yoshlarning etishib chiqishini kutishdan boshqa iloj qolmayapti.
Hozirgi kunda Qirg'iz Respublikasilik futbolchilardan kimlar o'zbek klublarini kuchaytira olardi?
O'ylaymanki, Samarqand "Dinamo"sida o'zini ko'rsatib ulgurgan Joel Kojoning nomini tilga olsam, hech kimni hayron qoldirmayman. Shubhasiz, Erjan Tokotaev, ayniqsa sifatli mahalliy darvozabonlar tanqisligi sharoitida, etiborga loyiq nomzod hisoblanadi. Albatta, Guljigit Aliqulov va Alimardon Shukurovni ham aytish mumkin. Tajribali futbolchilar Valeriy Kichin va hatto Mirlan Murzaev ham jamoani kuchaytirgan bo'lardi. Erbol Atabaev, Qayrat Jirgalbek o'g'li va aka-uka Merklar ham raqobatbardosh bo'la olardi.
O'zbekistonda limit biroz yumshatildi. Endi 4+1 o'rniga 6 nafar chet ellik futbolchini ro'yxatdan o'tkazish mumkin. Limitlarga munosabatingiz qanday?
Tushungan holda qarashimiz kerak. O'z vaqtida men Qirg'iz Respublikasi terma jamoasining bosh murabbiyi sifatida yosh futbolchilarning maydonda bo'lishi bo'yicha qoidalarni joriy etishni talab qilganman. Bunga sabab Qirg'iz Respublikasida U-19 va U-21 yoshlar jamoalarining ikkitasiga ham atigi ikkita darvozabon bo'lgani edi. Hatto yig'inlarni ham to'liq o'tkaza olmadik. Bu qabul qilib bo'lmaydigan holat edi. Shuning uchun klublarda limitlar bo'lishini talab qildim. Ammo keyinchalik, bazi yosh futbolchilar klub rahbariyatidan haddan tashqari ko'p pul so'ray boshlaganida, bu qoidani bekor qilishga to'g'ri keldi. Har holda, bu qoida uch yil amal qildi va vaziyatni biroz yaxshilashga erishildi. O'zbekistonda bunday holatga yo'l qo'yish istagi yo'q.
O'tgan mavsumdan boshlab OFK klub turnirlariga o'zgartirish kiritdi va endi O'zbekiston xalqaro maydonda to'rtta emas, ikkita jamoa bilan qatnashmoqda. Chempion "Nasaf" haqida hammasi tushunarli, lekin Kubok g'olibi bo'lgan, ammo o'rtacha natijalar ko'rsatayotgan "Andijon"ning ikkinchi darajali Chempionlar Ligasida ishtirok etishi qanchalik o'rinli? Axir reyting ballari to'plash zarur-ku.
Bu turnirlarning barchasi qisqa muddatli. Jamoalar O'zbekiston chempionatidagidan butunlay boshqacha yondashuv va masuliyat bilan o'ynaydi. Ehtimol, munosib natija ko'rsatishlari mumkin. Ayniqsa, "Andijon"ning tajribali murabbiyi, o'tmishda taniqli futbolchi bo'lgan Maksim Shackix bor. Unutmaylik, jamoa kubokni shunchaki qo'lga kiritgani yo'q. Shuning uchun "Andijon"da ham, agar "Paxtakor" ishtirok etganda ham, muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik ehtimoli taxminan teng bo'lar edi.
Hozirgi kunda O'zbekiston Superligasida juda yuqori zichlik kuzatilmoqda. Bu klublarning kuch jihatidan tenglashganini ko'rsatadimi yoki bari bir yuqori darajadagi jamoalarning etarli darajada ishlamaganidan dalolat beradimi?
"So'g'diyona" hozir qaerda turibdi? Rostdan ham o'z o'rnidami? U erda uch yildan beri malakali murabbiy ishlab kelmoqda, jamoani shakllantirdi. O'yin jihatidan yomon ko'rinmayapti, lekin kerakli ochkolarni to'play olmayapti.
Ayting-chi, bosh murabbiy matbuot anjumanida javobni "bilmayman" degan so'zlar bilan boshlasa, bu normal holatmi?
Men Ivan Boshkovichning matbuot anjumanini ko'rdim. Bu uning haqiqatan ham nimanidir bilmasligi emas, balki sof his-tuyg'ularining ifodasi. Bunday vaziyatda mutaxassisga qo'llab-quvvatlash juda zarur. U allaqachon hammaga hamma narsani isbotlab bo'lgan. Qora kunlar doimo o'tib ketadi.
Siz ham shunga o'xshash vaziyatga tushib qolganmisiz? O'zbek klublarida ikki marta o'z kuchingizni sinab ko'rgansiz. Nima sababdan muvaffaqiyatga erishilmadi?
"Lokomotiv"da rostdan ham muvaffaqiyat qozonilmadi. Yozda noto'g'ri tanlash siyosati olib borildi. Bunday holat yuz berishi mumkin. Garchi barcha futbolchilar sifatli va yaxshi tajribaga ega bo'lsa-da, O'zbekistonda ular o'zlarini ko'rsata olishmadi. Aybni to'liq o'z zimmamga olaman. Bir qator achinarli mag'lubiyatlar bo'ldi. Ammo uch tur qolgandi va biz, shubhasiz, jamoani Superligada saqlab qolgan bo'lardik. Biroq oxiriga etkazishga imkon berishmadi.
"Bunyodkor"da esa hammasi joyida bo'ldi. Ayniqsa, mavsum yakunida. Etti o'yindan beshtasida g'alaba qozondik, shu jumladan amaldagi chempionni ham engdik. Shuning uchun bizning istefomizni mutlaqo tushunmadim.
O'zbekiston chempionatiga qaytishni xohlarmidingiz?
O'zbekiston chempionati men uchun eng ustuvor, balki eng muhim turnirlardan biri ekanligini bir necha bor aytganman. Shubhasiz, o'zbek klublarining takliflarini har doim alohida etibor va qiziqish bilan ko'rib chiqaman.
Aleksandr Troickiy suhbatlashdi
